Εισαγωγή

 

Η σπατάλη των τροφίμων είναι ένα πιεστικό πρόβλημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Μόνο στην ΕΕ, περίπου 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων απορρίπτονται κάθε χρόνο σε όλα τα στάδια της παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων. Αυτή η σπατάλη επηρεάζει αρνητικά την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Για την καταπολέμηση αυτών των ζητημάτων, προτείνεται μια συνεργατική προσέγγιση μεταξύ των άμεσα εμπλεκόμενων στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων και των ανθρωπιστικών οργανώσεων με τελικό σκοπό τη ελαχιστοποίηση της σπατάλης και των απωλειών τροφίμων και τη βελτιστοποίηση της χρήσης των πόρων.

Οι συνεργατικές προσπάθειες μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της επισιτιστικής ανασφάλειας και της πείνας, με την ανακατεύθυνση των τροφίμων που οδηγούνται προς απόρριψη, ενώ είναι ακόμη ασφαλή και κατάλληλα για κατανάλωση, στους ευάλωτους πληθυσμούς. Η αναδιανομή αυτή των πλεονασμάτων τροφίμων, διασφαλίζει ότι η απαραίτητη τροφή φτάνει σε όσους αδυνατούν να έχουν πρόσβαση σε θρεπτικά γεύματα, βελτιώνοντας ουσιαστικά την υγεία και την ευημερία τους. Επιπλέον, σε περιόδους κρίσης ή έκτακτης ανάγκης, τέτοιες πρωτοβουλίες ενισχύουν την κοινωνική ανθεκτικότητα. Οι συνεργασίες μεταξύ παραγωγών τροφίμων, διανομέων, εμπόρων, καταναλωτών και ανθρωπιστικών οργανώσεων μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο αποτελεσματική και καλύτερα συντονισμένη αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφορετικών εμπλεκομένων στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.

Τέτοιες συμπράξεις προωθούν καινοτόμες προσεγγίσεις για το χειρισμό και την αναδιανομή των πλεονασμάτων τροφίμων, τη βελτιστοποίηση της χρήσης των πόρων και την ελαχιστοποίηση της σπατάλης. Η καθιέρωση των ανωτέρω συνεργασιών ενισχύει συνολικά την αποδοτικότητα των πόρων στο πλαίσιο του συστήματος παραγωγής και κατανάλωσης των τροφίμων.

Μια άλλη σημαντική πτυχή του προβλήματος είναι ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος. Τα τρόφιμα τροφίμων που εναποτίθενται σε χώρους υγειονομικής ταφής, αποσυντίθενται και απελευθερώνουν μεθάνιο, ένα από πολύ ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου, που συμβάλλει σημαντικά στην κλιματική αλλαγή. Οι συνεργατικές προσπάθειες μειώνουν αποτελεσματικά τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου με την εκτροπή των τροφίμων από τους χώρους υγειονομικής ταφής και την ανακατεύθυνση τους σε δράσεις δωρεάς. Ως εκ τούτου, οι προσπάθειες αυτές υποστηρίζουν παγκόσμιες πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Η αντιμετώπιση του πολύπλευρου προβλήματος των αποβλήτων τροφίμων απαιτεί μια συλλογική και συνεργατική προσέγγιση στην οποία συμμετέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς κατά μήκος της εφοδιαστικής αλυσίδας τροφίμων.

Η έρευνά μας δείχνει ότι η παροχή στοχευμένης κατάρτισης θα μπορούσε να έχει σημαντικά οφέλη στην αντιμετώπιση του ζητήματος της σπατάλης τροφίμων σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού στον τομέα των τροφίμων. Αυτό περιλαμβάνει την αναγνώριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη σπατάλη τροφίμων, την κατανόηση των παραγόντων που συμβάλλουν στην απώλεια τροφίμων, τον εντοπισμό λύσεων για τον περιορισμό των αποβλήτων τροφίμων και την ανάπτυξη επιχειρησιακών στρατηγικών για τη μείωση τους, συμπεριλαμβανομένων των πρωτοβουλιών δωρεάς. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα απόβλητα τροφίμων δεν είναι μόνο ένα πρακτικό ζήτημα, αλλά και ένα ηθικό ζήτημα, καθώς σχεδόν το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρει από πείνα. Επίσης μια σημαντική πτυχή που πρέπει να εξεταστεί είναι η διερεύνηση των ψηφιακών τεχνολογιών ως δυνητικές λύσεις στις προκλήσεις της εφοδιαστικής αλυσίδας που συμβάλλουν στη σπατάλη τροφίμων. Με βάση τις απαντήσεις στην «Αξιολόγηση του Food Rescue», επισημαίνεται ότι η πιο συχνά αναφερόμενη δυσκολία στη διαδικασία δωρεάς τροφίμων είναι η έλλειψη ενός συντονισμένου συστήματος – η ύπαρξη δηλαδή μιας κοινής πλατφόρμας στην οποία θα μπορούν να αλληλοεπιδράσουν οι ενδιαφερόμενοι, δηλαδή οι εταιρείες που θα δωρίζουν τρόφιμα (εστιατόρια, σούπερ μάρκετ, ξενοδοχεία, καφετέριες) και οι φιλανθρωπικές οργανώσεις/ΜΚΟ/ Δήμοι.

Ένα άλλο πρόβλημα είναι ο εντατικός χαρακτήρας της όλης διαδικασίας. Οι ποσότητες των πλεονασμάτων τροφίμων είναι απρόβλεπτες με αποτέλεσμα να απαιτούνται ad hoc ενέργειες. Οι ad hoc ενέργειες έχουν αντίκτυπο στην επιπρόσθετη εργασία που πρέπει να καταβάλλουν οι απασχολούμενοι στις επιχειρήσεις στο πλαίσιο της δωρεάς των πλεονασμάτων τροφίμων. Από τη στιγμή που η δωρεά γίνεται τυπική πρακτική, οι εταιρείες πρέπει να επαναπρογραμματίσουν/ προσαρμόσουν τη ροή εργασίας για τους υπαλλήλους που εμπλέκονται στη διαδικασία δωρεάς τροφίμων. Άλλα προβλήματα που παρατηρούνται είναι η έλλειψη υποδομών (αποθήκευση, μέσα μεταφοράς), η έλλειψη χρόνου, η έλλειψη προσωπικού, η γραφειοκρατία, οι πολύπλοκες κανονιστικές υποχρεώσεις και τα καιρικά φαινόμενα.

Οι πιο συνηθισμένοι λόγοι που οδηγούν σε πλεονάσματα τροφίμων κατά την παρασκευή τους, είναι η υπερβολική παραγωγή, οι λανθασμένοι υπολογισμοί, ο ποιοτικός έλεγχος και το ανθρώπινο λάθος. Αυτοί οι παράγοντες υποδηλώνουν την ανεπάρκεια σχεδιασμού, συντονισμού και ακρίβειας στη διαδικασία παρασκευής. Ορισμένα συμπεράσματα που σχετίζονται με τον τρόπο διασφάλισης της συμμόρφωσης με τους σχετικούς κανονισμούς και τα πρότυπα που σχετίζονται με τη δωρεά και τη διανομή τροφίμων, είναι τα εξής:

• Η εξοικείωση με τους τοπικούς, εθνικούς και κοινοτικούς κανονισμούς και οδηγίες είναι η πιο διαδεδομένη και σημαντική πρακτική μεταξύ των δωρητών και των δωρεοδόχων τροφίμων.
• Η ανάπτυξη πολιτικών και διαδικασιών για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης είναι επίσης ένα ευρέως υιοθετούμενο μέτρο, ιδίως για μεγάλης κλίμακας δράσεις δωρεάς τροφίμων.
• Η παροχή εκπαίδευσης του προσωπικού πάνω σε θέματα που αφορούν την αποθήκευση και το χειρισμό των δωρεών τροφίμων αποτελεί βασική πτυχή της διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας των τροφίμων σε όλη την διαδικασία δωρεάς.

Για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των δωρεών τροφίμων είναι απαραίτητο ένα υποστηρικτικό πλαίσιο όπως η παροχή πρόσθετων πληροφοριών, κατάρτισης ή αύξησης της ευαισθητοποίησης. Έχει επισημανθεί ότι υπάρχει σαφής ανάγκη για αυτή την υποστήριξη, δεδομένου ότι υπάρχουν κενά σε γνώσεις ή/ και σε δεξιότητες ως προς τη διαχείριση δωρεών τροφίμων, τόσο στις επιχειρήσεις που έχουν πλεονάσματα τροφίμων όσο και στους δωρεοδόχους.

Το έργο Res-Food θα αναπτύξει διαφορετικές δράσεις με στόχο:

• Παροχή κατάρτισης και ευαισθητοποίησης σε όλους τους φορείς που εμπλέκονται από την παραγωγή έως την κατανάλωση τροφίμων, προκειμένου να αποκτήσουν τις δεξιότητες για την αξιολόγηση των απωλειών και των αποβλήτων τροφίμων, το σχεδιασμό μέτρων πρόληψης (συμπεριλαμβανομένων πολιτικών, διαδικασιών, στρατηγικών κ.λπ.) και την παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας αυτών των μέτρων. Αυτό θα βοηθήσει τους οργανισμούς κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων να μειώσουν τις συνολικές ποσότητες απώλειας και αποβλήτων τροφίμων.
• Γεφύρωση μεταξύ εταιρειών από όλους τους τομείς της αλυσίδας εφοδιασμού, που δυνητικά παράγουν πλεονάζοντα τρόφιμα, με ανθρωπιστικούς φορείς (ΜΚΟ, ενορίες, δημοτικούς φορείς κ.λπ.) που έχουν καθιερώσει δραστηριότητες δωρεάς τροφίμων και θα μπορούσαν να αναδιανείμουν τις πλεονάζουσες ποσότητες τροφίμων για ανθρώπινη κατανάλωση σε ευάλωτες ομάδες (άτομα εξαρτώμενα από το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, μακροχρόνια άνεργα, κάτω από το όριο της φτώχιας, άστεγους, χρεωμένους ή με σοβαρά οικονομικά προβλήματα). Εργαζόμενοι ή εμπλεκόμενοι ιδιώτες (π.χ. εθελοντές).
• Παροχή κατάρτισης σε ανθρωπιστικές οργανώσεις για την αποδοχή πλεοναζόντων τροφίμων και την θέσπιση κατευθυντήριων γραμμών για ασφαλείς δωρεές τροφίμων. Η παροχή στις οργανώσεις αυτές γνώσεων και δεξιοτήτων για την αποτελεσματική σύνδεση με διάφορους φορείς κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, τους δίνει τη δυνατότητα να έχουν αποτελεσματικότερη πρόσβαση σε πλεονάσματα τροφίμων και να τα αναδιανείμουν σε όσους τα έχουν ανάγκη. Επιπλέον, ο καθορισμός σαφών κατευθυντήριων γραμμών για ασφαλείς δωρεές τροφίμων διασφαλίζει ότι τα τρόφιμα που δωρίζονται είναι υψηλής ποιότητας και ασφαλή για κατανάλωση, προάγοντας τη δημόσια υγεία και αποτρέποντας πιθανούς κινδύνους. Μέσω αυτών των μέτρων, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις μπορούν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο στον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων των αποβλήτων τροφίμων στην οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον, ενώ παράλληλα παρέχουν ζωτική υποστήριξη σε ευάλωτους πληθυσμούς, συμβάλλοντας σε ένα πιο βιώσιμο και αλληλέγγυο σύστημα τροφίμων.

Το Μεθοδολογικό Πλαίσιο του ReS-Food είναι το δεύτερο αποτέλεσμα του έργου RES-FOOD. Βασίζεται σε ένα μεθοδολογικό πλαίσιο τριών αξόνων (προμηθευτές τροφίμων – φιλανθρωπικές οργανώσεις -ευάλωτες στην πείνα κοινωνικές ομάδες) που έχει αναπτυχθεί για τη διαχείριση της αλυσίδας διάσωσης τροφίμων από άκρη σε άκρη. Το πλαίσιο αυτό περιλαμβάνει:

• αξιολόγηση τοποθεσιών και υποδομών που εμπλέκονται στη διαδικασία διάσωσης τροφίμων (εκτιμήσεις αποστάσεων, διαδρομών μεταφοράς και εγκαταστάσεων αποθήκευσης κ.λπ.,)
• αξιολόγηση των πτυχών του χρονοδιαγράμματος και του προγραμματισμού της αλυσίδας διάσωσης τροφίμων (διαθεσιμότητα τροφίμων, χρόνος συλλογής και διανομής, κ.λπ.),
• συντονισμό, επικοινωνία και συνεργασίες μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων φορέων στη διαδικασία διάσωσης τροφίμων.

Οι ακόλουθες πτυχές του Μεθοδολογικού Πλαισίου ReS-Food θα βοηθήσουν τις εταιρείες/οργανισμούς να ελαχιστοποιήσουν τα φαινόμενα απώλειας και αποβλήτων τροφίμων, καθώς και τους ανθρωπιστικούς φορείς που αναδιανέμουν τα προσφερόμενα τρόφιμα.

Κύριοι στόχοι του Μεθοδολογικού Πλαισίου ReS-Food είναι η προσέγγιση, ο εντοπισμός, η επικοινωνία των στόχων του έργου και η επιλογή των φορέων με πλεονάσματα τροφίμων, καθώς και ο καθορισμός κριτηρίων ποιότητας για την αποδοχή των πλεονασμάτων ανά κατηγορία τροφίμων, και η ανάπτυξη των απαιτήσεων για την υποστήριξη της εφοδιαστικής αλυσίδας (logistics) για τη συλλογή και αναδιανομή των τροφίμων.